Linux nədir? Yeni başlayanlar üçün sadə izah

Linux — pulsuz, açıq mənbə kodlu və çox güclü bir əməliyyat sistemidir. Kompüterlərdən tutmuş telefonlara, serverlərdən superkompüterlərə qədər hər yerdə istifadə olunur. Əsas fərqi budur ki, Linux-un kodu hamıya açıqdır — yəni istəsən, içini oxuya, dəyişə və öz ehtiyacına uyğunlaşdıra bilərsən.

Qısa tarixçə: Linux haradan gəldi?

1991-ci ildə, Finlandiyada bir tələbə — Linus Torvalds — öz şəxsi kompüteri üçün kiçik bir sistem nüvəsi (kernel) yazmağa başladı. Bu sadə layihə dünyada minlərlə proqramçının diqqətini çəkdi və birgə əmək sayəsində bu günkü Linux əməliyyat sistemi yarandı.

Linux nüvəsi(kernel) nədir?

Linux-un “beyni” nüvə adlanır (ingiliscə: kernel). Bu, kompüterin aparat hissəsi ilə (RAM, CPU, disk və s.) proqramlar arasında əlaqə yaradır. Məsələn, fayl oxumaq, yaddaşı idarə etmək və ya cihazlara qoşulmaq kimi işləri nüvə həll edir.

Linux distribusiyaları (distrolar) nədir?

Linux-un bir çox “dadı” var. Hər biri fərqli məqsədlər üçün hazırlanmış paketlərə — distribusiyalara — malikdir. Budur bəzi məşhur distrolar:

• Ubuntu – Yeni başlayanlar üçün sadə və rahat

• Debian – Stabil və etibarlı

• Fedora – Yenilikləri sevənlər üçün

• CentOS / AlmaLinux – Serverlər üçün ideal

• Arch Linux – Təcrübəli istifadəçilər üçün çevik seçim

Niyə Linux? Üstünlükləri nədir?

• Pulsuzdur – İstifadə və paylaşım üçün heç bir ödəniş tələb etmir

• Açıq mənbəlidir – İstəsən, kodu dəyişə bilərsən

• Təhlükəsizdir – Viruslara qarşı daha dayanıqlıdır

• Sabit və sürətlidir – Serverlərdə illərlə problemsiz işləyə bilər

• Fərdiləşdirilə biləndir – Hər şeyi öz zövqünə görə qura bilərsən

• Böyük icması var – Sualın olsa, kömək edən çox olar

Linux harada istifadə olunur?

• Serverlərdə – Veb saytlar, məlumat bazaları, bulud xidmətləri

• Mobil telefonlarda – Android Linux nüvəsinə əsaslanır

• Superkompüterlərdə – Dünyanın ən güclü sistemləri Linux işlədər

• Ev kompüterlərində – Sadə istifadə üçün Ubuntu, Linux Mint kimi distrolar idealdır

Komanda sətri və Shell nədir?

Linux-un qrafik pəncərələrindən başqa bir “gizli gücü” də var: Shell. Bu, əmrlərlə işləmə mühitidir. Əsasən Bash adlı shell istifadə olunur, lakin Zsh, Fish kimi alternativlər də var. Shell ilə:

• Faylları kəsə, kopyalaya bilərsən

• Proqramları başladıb dayandıra bilərsən

• Skriptlərlə işlərini avtomatlaşdıra bilərsən

Yeni başlayanlar üçün qorxuducu görünsə də, öyrəndikcə çox güclü bir alət olduğunu başa düşəcəksən.

Linux qovluq sistemi: Nə haradadır?

Linux-da hər şey fayl formasındadır və müəyyən strukturla təşkil olunub. Əsas qovluqlar bunlardır:

• / — Əsas (kök) qovluq, bütün sistemin başlanğıcı

• /home — İstifadəçilərin şəxsi faylları

• /bin — Əsas əmrlər (məsələn: ls, cp)

• /etc — Sistem konfiqurasiya faylları

• /usr — Əlavə proqramlar və istifadəçi faylları

• /var — Dəyişkən məlumatlar (loglar, cache və s.)

• /tmp — Müvəqqəti fayllar üçün sahə

• /sbin — Administrator əmrləri

• /root — Sistem administratorunun ev qovluğu

• /dev — Fiziki cihazlarla əlaqə faylları

• /proc — Proses və sistem məlumatları (virtual qovluqdur)

• /boot — Sistem yükləmə faylları (kernel və bootloader)

• /media, /mnt — Xarici yaddaş və ya müvəqqəti montaj sahələri

• /lib — Kitabxanalar (proqramlar üçün funksiyalar)

• /opt — Əlavə (əlavə paketlərlə gələn) proqramlar üçün yer

Sonda

Linux ilk baxışda bir az çətin görünə bilər, amma öyrəndikcə onun nə qədər güclü və azad olduğunu anlayacaqsan. İstər veb server qurmaq, istər proqramlaşdırma öyrənmək, istərsə də sadəcə fərqli bir təcrübə yaşamaq istəyirsənsə — Linux sənin üçün əla seçimdir.

What Are Penetration Tests and Why Are They Important?

As the digital environment rapidly evolves, cyber threats are increasing at the same pace. For organizations, securing their data is more critical than ever before. One of the most effective methods to meet these security demands is through penetration testing.

What is Penetration Testing?

Penetration testing (commonly known as a pentest) is the process of testing an organization’s information systems, websites, networks, and applications using real attack scenarios.

Ethical hackers (also called “white hat” specialists) conduct these tests by identifying vulnerabilities in systems, probing potential attack vectors, and delivering reports on the discovered security risks.

Objectives of Penetration Testing

• Identify vulnerabilities at an early stage

• Prevent real-world attacks

• Measure the resilience of systems

Stages of Penetration Testing

1. Reconnaissance: Collecting information from open and semi-open sources

2. Scanning: Detecting vulnerabilities in systems

3. Exploitation: Exploiting identified vulnerabilities to gain unauthorized access

4. Privilege Escalation & Persistence: Attempting to deepen access within internal systems

5. Clearing Tracks & Reporting: Ethical hackers remove traces of their activities and provide detailed technical and management reports

Types of Penetration Testing

1. Black Box Testing

The tester has no prior knowledge of the system. This simulates an external attacker’s perspective.
✔️ Reflects real-world attack scenarios
❌ Internal vulnerabilities may not be detected

2. White Box Testing

The tester is provided with full system details, including code, architecture, user permissions, and more.
✔️ Ideal for identifying internal vulnerabilities
❌ May not fully simulate a real attack scenario

3. Gray Box Testing

The tester has limited and selective knowledge of the system, often mimicking an internal user’s viewpoint.✔️ Balanced approach to uncover both internal and external vulnerabilities

Possible Penetration Test Findings

• SQL Injection vulnerabilities

• Cross-Site Scripting (XSS)

• Weak authentication mechanisms

• Insufficient encryption

• Privilege escalation opportunities

• Publicly exposed misconfigurations

• Phishing and social engineering weaknesses

What Does KiberAx Offer?

KiberAx is a cybersecurity-focused company with a professional team that provides:

• Penetration testing for web, network, server, and mobile applications

• Vulnerability discovery and risk assessment

• Detailed technical and executive reporting

• Security training and awareness programs

Penetrasiya testləri nədir və niyə vacibdir?

Rəqəmsal mühitin sürətlə inkişaf etdiyi dövrdə kibertəhlükələr də paralel olaraq çoxalır. Təşkilatlar üçün məlumatların təhlükəsizliyi daha öncə heç olmadığı qədər vacibdir. Bu təhlükəsizlik tələblərini yerinə yetirmək üçün tətbiq olunan ən səmərəli üsullardan biri penetrasiya testidir.

Penetrasiya testi nədir?

Penetrasiya testi (ing. penetration test, qısaca pentest) – təşkilatın informasiya sistemlərinin, veb saytlarının, şəbəkələrinin və tətbiqlərinin real hücum ssenariləri ilə test edilməsi prosesidir.

Etik hakerlər (yəni “white hat” mütəxəssislər) bu testləri apararaq sistemlərdə mövcud olan zəiflikləri aşkarlayır, sızma yollarını yoxlayır və potensial təhlükələr barədə hesabat təqdim edir.

Penetrasiya testlərinin məqsədi

• Zəiflikləri erkən mərhələdə aşkarlamaq

• Real hücumların qarşısını almaq

• Sistemlərin dözümlülüyünü ölçmək

Penetrasiya testinin mərhələləri

1. Kəşfiyyat (Reconnaissance): Açıq və yarı-açıq mənbələrdən məlumat toplanır

2. Zəiflik skanlaması (Scanning): Sistemlərdə zəifliklər müəyyən edilir

3. İstismar (Exploitation): Aşkarlanan zəifliklərdən istifadə edilərək sızma həyata keçirilir

4. Genişlənmə və davamlılıq (Privilege Escalation & Persistence): Daxili sistemlərə dərinləşmə cəhdləri edilir

5. İzlərin silinməsi və hesabatlandırma (Clearing Tracks & Reporting): Etik haker iz qoymadan çıxır və ətraflı texniki + rəhbərlik üçün hesabat təqdim olunur

Penetrasiya testlərinin növləri

1. Black Box testi

Testçi sistem haqqında heç bir məlumata malik deyil. Xarici hücumçunun baxış bucağı ilə hücum edilir.
✔️ Real dünya ssenarilərini əks etdirir
❌ Daxili zəifliklər aşkarlana bilməz

2. White Box testi

Testçiyə sistemin tam kodu, arxitekturası, istifadəçi səlahiyyətləri və digər məlumatlar verilir.
✔️ Daxili zəiflikləri aşkarlamaq üçün ideal
❌ Real hücum ssenarisindən uzaq ola bilər

3. Gray Box testi

Testçi sistem haqqında məhdud və seçilmiş məlumatlara malik olur. Adətən daxili istifadəçinin baxış bucağından test edilir.✔️ Həm daxili, həm də xarici zəifliklər üçün balanslı yanaşma

Penetrasiya testinin nəticələri nə ola bilər?

• SQL Injection

• XSS (Cross-site scripting)

• Zəif autentifikasiya mexanizmləri

• Yetərsiz şifrələmə

• Privilege escalation imkanları

• İctimaiyyətə açıq səhv konfiqurasiyalar

• Phishing və sosial mühəndislik zəiflikləri

KiberAx nə təklif edir?

KiberAx, kibertəhlükəsizlik sahəsində ixtisaslaşmış peşəkar komandası ilə aşağıdakı xidmətləri təqdim edir:

• Web, şəbəkə, server və mobil tətbiqlər üzrə penetrasiya testləri

• Zəifliklərin aşkarlanması və risk dəyərləndirməsi

• Ətraflı texniki və rəhbərlik üçün hesabatlar

• Təhlükəsizlik təlimləri və maarifləndirmə